Enge hlu a,eng hi nge hlu lo?Hlutna chu khawiah nge a awm?tiin inzawt ta ila; chhan dan a inang lo thei hle awm e. Kan thupui thlanin min phut angin ,sakhaw thlirna tukverh(Religious point of view) atang ni lovin, hlutna awmna chu ka'n thlasik mau puahpui phawng phawng ang e.
Thil engkim mai hian hlutna an nei theuh a,hlu lo reng reng an awm lo tihna erawh a ni lo!Hluna reng reng nei lo ni awm tak,hlu lo mai pawh ni lova hnawksak zawk tlat an awm thin.Enge a chhan ni ta ang le?Hlutna nei theuh theuh hlu vek awm tak?A ni reng lah tak a,hlu vek sela chu he thu hi ziak lovin ka mu mai mai ang a,a hahdamthlak zawk tur....tiraw?
Hlutna hi mawinaah te, sum-paiah te, ropuinaah te, changkannaah te, thiamnaah te hian a awm ngawt lo va. A man tam tam (to to) hlu lah a ni na hek lo.Hlutna awmna chu nihnaah a ni. Thil reng reng hi a nih dan tur ang taka a nih hian a hlu a, a mawi a, a zahawm thin. Nihna chu mawhphurhna hlenchhuahnaah a awm. A nih chuan hlutna awmna chu mawhphurhna hlenchhuahnaah a ni a tih theih ang.
Kan duh reng vang ni lovin, mihringa kan lo pian vang hrim hrim zawkin tihhlawhtlin tur mawhphurhna kan nei a.Tui taka kan muthilh lai emaw, tui vak lova kan mut lai te pawh hian chu'ng mawhphurhnate chuan min delh betin min uap reng a ni.Chu'ng mawhphurhnate chu kawng li lek han tarlang ila:-
Chhia leh tha hriat: Heta "hria(t)" tih hian hriat ringawt lam ni lovin, a chhe lam chu thlauthla a, a tha lam zawm hi a kawk.Mi tupawh, tung chhova kal tawh phawt chuan a chhia leh a tha an hre tur a ni a. Mahni tana tha leh tha lo te, midangte tana tha tur leh tha lo tur te, mihringte tana pawimawh leh pawimawh lo te, a dik leh dik lote thlir hran a, a tha lam,a dik lam, a mawi lam kawng zawh hi mihringte mawhphurhna a ni.
Mahni inhriat chian: Kei hi enge ka nih a,eng hmunah nge ka awm? Eng hun nge ka tawng? Mi thinchhia nge ka nih a, mi zaidam? Enge ka tuizawng ni a, enge ka tih theihzawng? Pawisa hman sen loh khawpa nei mi hausa ka ni em? Ramhuai be mai mai nge ka nih a, Pathian nung betu? Eng kawngah nge ka ram leh hnam hian min mamawh?.....etc. tihte hi hriat chian a tul a. Chutianga mahni inhriat chian a,mahni hma lam kawng thlir thiam, mahni tihtur dik tak hmu fiah thei,mahni tih loh turah inrawlh lo mi nih chu a tul. Mahni inhre chiang lote chu mihring hlu an ni ngai lo.Puitling si naupang chhe awma awm, hlawhtling si lo hlawhtling thawka thaw, thiamna nei si lo mithiam lena leng, nei si lo nei awma awm,hre si lo hre ber anga insawi thinte hi mihring hlu an ni ngai lo va,mi hnawksak an ni zawk. Mihringin a mah a inhriat chian hi a tul a ni.
Hawihhawm: Mihringte hi mahni induh hlura kan awm hian kan hlut phah chuang reng reng lo va, in ti thutak apiang an hlu bik a ni na hek lo. Tlang chhuak bai al liak pha chin kan ni emaw, thi beh lo kan ni emaw pawh nise, mahni thum thuma thum tura lo piang kan ni lo va. Inthlauthla bik tur kan awm lo va, inhnuaichhiaha inhmusit bik tur lah kan awm na hek lo. Chuvangin,kan mihring puite karah hawihhawm taka kan awm a tul a, thu zaizap tak leh hawihhawm taka sawi thin a pawimawh. Kawm nuam tak leh nelawm taka awm a,rilru zau tak pua kan mihring puite kara nunkhua hman hi mi tinte mawhphurhna a ni.
Midang tana inpek: Boruak oxygen-a chawm nun chawp mihringte hi a huhova chenga inmamawh tawn vek tura lo piang kan nih avangin,midangte tanah kan thiam,kan theih,kan fin leh neihte kan hman chhuah a tul a ni.Kan tih theih ve chhun zar hnuaia midangte,hlim tak ,nuam ti tak leh nihlawh taka an awm hian kan nun hi a hlu em em thin a ni.Chutianga midangte tana inpekna nei lo mihring an awm a nih chuan mi chawbe lo an ni mai a,an nun a hlu lo hle tihna a ni.Kan pekchhuah tam leh tlem azirin kan nun hlut dan erawh a inchen lo nuaih thei.
Hun inher danglam zel hian hringnun hi a tha zawnga a nghawng rualin,a chhe zawng pawhin a nghawng nasa a.Globalization-in khawvel hnam naupang zawkte a nuai chimit mek a,ralthuam lama changkannain mihringte min tithlabar a,khawl thil lam hman nasat luat tukin Global Warming(Khawvel lum tual tual) hring chhuakin Van mawng te a pawp a,natna hri tha lote a rawn chhuak a.Chumai bakah tuifinriat tui a bawlhhlawh tual tual a,tlan tur tui thianghlim a vang tan mek.Thli kawng bo hlauhawm tak takin min nuai ta fo mai bawk.Tin,nungchaten nasa takin an tuar a,an chenna tui leh ramngawte kan suat nasat avangin chenhmun leh eitur nei lovin an mang mek.Nungchate leh ramngawte tel lovin mihringte kan nung thei si lo.Kan kut hlei vang leh hrawk hriam luat vanga nungcha leh ramngawte kan suat nasa thinte hi a pawi thui lutuk.He'ng nungchate leh ramngawte hi khawvel thil hlu ber berte an ni a,tangka leh lunghlu engzat mah ina a lei theih lohte an ni.
Indona leh inelna tha lo pung tual tual te,firfiak leh rawlrala chetna hluar tual tual te, a.....sawi tur a tam mai. Sawi dawn chuan Chhura thawnthu sawi anga tawp hlei thei lova sawi tur a awm ang. A pawimawh ber chu kan hun tawng leh a kaihhnawih thilte thlir thiam hi a ni.
Awle,kan sawi takte khi a kimchang lo hle ngei ang. Englekhawle, kan sawi takte khi mihring hlutna awmna a ni tih hria a, kan zawm theih phawt chuan hlutna lipuiah kan inchiah nui ri uarh uarh ngei ang.