- Lalchhandama
LIRTHEI CHETSUALNA :
Traffic Police, CID (Crime) leh Disaster Management Centre chhinchhiah danin kum 2007 chhung khan lirthei chetsualna 59 thlengah mi 63 an thi a: 119-in hliam an tuar. Kum 2008 khan lirthei chetsualna 110 a thlenga mi 63-in nunna an chan bawk a; mi 185 in hliam an tuar a ni. Kum 2009-ah lirtheih chetsualna vawi 86 a thleng a, mi 60 zet an thi a; 203 in hliam an tuar leh bawk a ni. Tin, kum 2010 (jan - April)ah chauh pawh khan lirthei chetsualna 157 a thleng hman a, mi 11 an thi a; mi 61 in hliam an tuar bawk.
Kum 2007 atanga 2010 chhung khan motor accident vangin Mizoramah kumtin achawhrualin mi 55 thi ziah ang an ni. Kum 2010 hnu lamah pawh hian lirthei chetsualna hi a pung chho zelin a lang. Kan ram kawng a chhia in a zim a, Lirthei a pung chak bawk si, hei vang hian lirthei chetsualna hi a hluar deuh deuhin a rinawm.
Chetsual na chhan te: Lirthei khalhtu leh a chuangte zu leh ruih theih dang ruih vang, fimkhur loh vang, lirthei chiang kuan loh vang, tlan chak lutuk, kawng chhia, zim, nal, kawi lutuk, phur rit (over load) lutuk vang, Helmet khum loh vangte leh ke a kal ten lirthei an hlauh loh lutuk vangte an ni tlangpui.
Invenna: 1) Lirthei-a chetsualna laka kan him theihna tha ber chu fimkhur hi a ni. Motor khalhtute mai bakah ke a kalte pawh fimkhur thiam a tha hle. Rui chung leh lirthei chiang lo chung a khalh hi a him tawk lo hle bawk, Helmet khum hi Traffic-te tan a ni lova, Lirthei (2-Wheeler) khaltute tan anih avangin rundalah helmet themhlem tak tak khum lovin, chetsualna a thlen palh pawh a him theih ngeina tur Quality tha khum hi a finthlak hle ang. Tin, Lirthei (2- Wheeler) hmanga zin thin tan pawh a khalhtu leh a hnunga chuang ten helmet khum hi a him hle bawk.
2) Lirthei Gear nei chin khalh thei tur hian kum 18 tlin a ngai a; mahse, khawlaiah School uniform ha, lirthei gear nei khalh an awm fur mai, lehkha an zir muang deuh a ni mai thei e!!!. Kum tling loin lirthei an khalh hian anmahni chetsualna mai bakah midang chetsualna an thlen hma bik hle. Nu leh pate pawhin an khalh thiam tho tih vangin kan fa kum la tling lote tan Lirthei leh Driving License neih sak thin lo ila. State thenkhatah chuan School uniform ha chungin Lirthei eng chi pawh khalh khap a ni awm e.
3) A bik takin 2-Wheeler leh Taxi khalhtute hi an fimkhur mai bakah hawihhawmna mamawh berte an nih a rinawm. Kawng chep tak karah rem leh rem lo a mi kara inzeh tum reng maite leh mahni duhna hmun hmun a din maite leh kalna tur lam hriattir lo a kawi thut maite hian chetsualna a thlen phah thei bawk.
4) Chetsualna a thlen lohna tur a Dan leh Thupek kengkawhtute an khawng deuh pawhin mipuiin thuawih thiam a pawimawh.
Tin, chetsualna a lo thlenin eng emaw thu hnu awm thei anih avangin khawih sawn chi leh chi loh thliar thiam a tul hle. Chetsualna a vanga mitthi an awm phei chuan Police thlen hmaa lo khawihsawn miah lo tur a ni. Mitthi hmel leh thisen chhuak thlalak Computer, Internet leh Mobile phone-ah te thehdarhtu nih loh hi a finthlak hle.
TUI TLA: Tui tla kan zawnna kawngah kan fimkhur tlan deuh a tul, pawng intih thiam lutuk a pawi fo, lui zei zia hriate thurawn pawisak te, tui tla an awm veleh pawh a inchhan na hmanrua e.g. hruizen/mau/ thing tlawn sei te ken a tha hle.
Tui tla an awm in Tui hleuh thiam hauh lo pawh a thei thei kan liam duak a, luikamah kan thu nghuk mai a, an tlakna bula veng leh khua mipuite kan ti hah in kan ti hautak lutuk thei a, mi ruang zawnga tui a lut bakah kan ei leh in tur buaipuiin an buai fo a ngai thin hi a fel tawk lo hle. Chubakah ril a tam chuan lui kam hnaivai a thlai huan leh nul hmun siamte thlai lo khawih mai a lo awlin kan tihchhiat sak fova, an kum tluan thawh rah kan tih riral sak fo thin hi sim a tha hle. A then phei chu tamchhawl, zu rui leh lo bo tawk an awm bawk thin. Hruaitute tan buaina bak an thlen lo. In lam a awm turte, lui thleng a kal tur te, lui leh luikama awmte tihtur leh awmdan turte, ei leh in inpek dan te ruahman na neih thin a tul em em a ni.
Kan ramah chuan chhiat tawk an awm chuan a thei thei kan han che chhuak vat thin a. Hetiang hun a lo thlena chhanchhuahna hna kan thawh dan erawh hi chu kan bihchian deuh a tha awm e. Hmun thenkhatah chuan kan hel nuai deuh niin a lang a. Hliamtuar la chhan tlak ngawih ngawih pawh kan ti chau zual thei a, bungrua la hmantlak tur ngei pawh hmantlak lovah kan chhuah thei. A tawng ring ring thu hi a fing ber lem lo fova, val upa leh khawtlang hruaituten rang taka remruat zung zung thin ni thei se a duhawm hle. Tlawmngaia lo thawk chhuak ta chu han in hauh leh rih kha a rem tawh chiah si lova, a nawlpuia tih chi loh thilte pawh tam tak a awm thin a, a chang phei chuan tlawmngaia lo inthiar fihlim a tul tumte pawh thil awm thei a ni. Hetiang hunah hian ngaihdan hrang hrang a tam tawh thin a, chuvangin ngaihdan fing leh rem hriate ngaihchan thiam a pawimawh hle. Chuvangin chhanchhuah hna kan thawhna ah awmze nei (systematic) taka tih hram hram hi kan zir a va ngai ta em