Khawtlang Nun Siamthat hi khua leh tui thate chanvo a ni. Mizoram hian hma a sawn zela, vantlang nunphung erawh a tlahniam zel thung a. Khawtlang nun siamthat hna hi tharuma thawha thawk-leh-khat a, “khai aw le” tichunga zawh mai theih a ni lo, a sa kal hriat a ngai a, muang mar tha tak si, awmze nei leh thin nel tak chunga beih reng ngai a ni. YMA & mi thate (good citizen) te hian mutmawh hnar mawha kan beih na na na chuan kan khawtlang nun hian parchhuah hun a la tawng ngei ang tih hi i ring tlat ang u.
Han ngaihtuah vang vang hian kan ram nun hlui atanga tun hun thlenga min hruai ngil tu leh mi anga min siamtu ber chu ‘Chanchintha’ hi a ni. Mizoram phei hi chu Kohhran atanga siamthatna lo awm ani bik leh zuala, mi lu la hnam ni thin kha, saruak khawsa thin hnam chu chanchintha engah hnamdang miten Kohhran an rawn phun a; chu Kohhran atang chuan finnate, thiamna te, hmasawnna chi hrang hrang te kha kan dawng a, kum reilote chhungin hnam fing leh changkang takah min hlangkai ta a, kan chhehvel hnam te entawn tling khawp kan lo ni ta hial mai.
Kohhran lo din tanna hi a kum 100 a tlinna 1994 khan kan Centenary chu kan lawm chauh ala ni. Pu Rokunga’n “Chanchintha in kan ramah ramhuai a um bo ta, kan ram chanchintha bul chu hei ngei hi alo ni,” a tih ang chiah hi kan lo ni.
Pathianin chanchintha min pek hi a lawmawm tak zet a ni. Tunhma lama sual leh tha pawh thliar hrang pha ngailo khan, sual kan hua in, sual chu kan ramah a langsar ta em em mai anih hi. Hei hi Kohhranho mize mawitak atanga kan teh vang a ni. Kohhran thurin leh zirtirna leh a thuthlung ber Bible zirtirna chuan mihring nun a kaihruai tha em em a.
Kohhran hmasate phei kha chu an awmho thin, engkim an intawma, Krista thawhlehna chanchintha thuin an in pumkhat a, khawvelin a tibuai phak lo. Hmangaihnaa rawng inbawlsak tawnin an awm a, Krista dan an zawm thin a tih theih ang. Chhungril atanga pawn lam thlenga danglam kha a pawimawh em em a ni. Zakaia’n Lal Isua a hmu a, chutah tuma hrilh ngailovin leh tuma phut lohvin a sum neih pachhiate hnenah pek a intiam a, a lo hlepruk te pawh a sawi nghal ngei ang. Hei pawh hi Social Reform a ni, khawtlang siam thatu nun a ni.
Khawtlang siam thatna (Social Reform) kan han mamawh zia mai chu:-
1) Thil zawrh buk dik te.
2) Rinawm zawka hnathawh tur te.
3) Zu leh sa, Drugs laka inthiar fihlim turte hian tun aia nasa hian Pathain Thlarauvin min nawr dawn lo, hei aia nasain chakna pawh min pe tawh dawn in a rinawm loh. Bukna khai dan dik hmang turin Bible a hranpa a kan pawh a ngai lo.
4) Mi tu emaw hausa hle mahsela, a hausak dan a dik tawk lo a ni tih kan hriat chu ngaihsan loh mai ngamte hi kan va mamawh ta em!
5) IAS officers pawh nimahsela, zu ti mi leh Pathian ngaihsak lo mi chu nupui/ pasal atana hnawl ngam a va tul ta em.
6) Dikna atak a hmang ngam mi hi an ngaihsan awm, i ngaisang ang u.
7) Pathian thu hi sawi sawi mah ila, kan khawtlang nun a zalen a a him si loh chuan a zahthlakin a inmil si lo.
Drugs chungchangte hi “Khawtlang Nun Siamthatna” kan ngaih em em na kil khat pawimawh chu a ni. Mi chhiatna ngei ngei tur han zuar duh hi tihdanglam deuh chu kan ngai hle lo maw! Thil thalo chu zuar lo mai thei turin Pathian Thlarau Thianghlim in kan kut min ben kiansak kher kan nghak dawn em ni ang? A tha lo a ni. Thihna a ni tih kan hriat hi zawm tur a ni mai dawn lawm ni?
Chuvangin, tan ila ang u, Kristian khawtlang nun chu a zalen tur a ni a, a fir tur a ni a, a him tur a ni a, a rintlak tur a ni bawk ang. Van khua leh tui kan nihna hi tunah nun chhuah pui ila, vanah insiam that vak angai tawhlo anga, taksa tihdanglam chauh kan bak anga, kan mikhual lovang. Tuna kan thlarau nun hian pawnlam a thlen phak loh lutuk zawngin Vanramah kan mikhual lutuk anga, in siamrem (adjust) tur a tam lutuk ang.Theitawp chhuahin pawnlam nun pawh hi siamthat, siamdik i tum hram hram ang u. Kan Kristianna hian pawnlam nun entawn tur siamtu Zakaia te, Pawla te, pa taima nun te kha a hlat lutuk palh ang e.
Infiamna khawvela bazar hrang hrang
T-a
Infiamna hi khawvela sumdawnna lian ber pakhat a ni tawh a, chung zingah chuan European Football bazara sum leng vel leh an inleina hi turu tham tak a tling. Tunah hian player thate man a to em em tawh a, heti ang taka footballer man a to ta hi UEFA pawhin a buaipui tawh a, 2000 hnu lam atang khan a pung thut a ni ber.
Football bazar hi professional league dang nena khaikhinin a kalphung a danglam viau a, club danga contract nei lai pawh sum thiltihtheihna leh thil dang avangin an inchhuhsak thin a. Football ngaihventute chuan player tha lei harsatzia hriat tel a tha khawp mai. FIFA leh UEFA pawhin a thunun hleih theih loh khawpin bazarah player an to a, tunhma chuan awmze nei zawkin player an inlei thin a, tunah erawh chuan club-in an hnena contract nei lai player-te an duh zat zat chhiarin hei hian inlei a tiharsa em em.
Entirnan; Samir Nasri hian kum khat daih Arsenal-ah contract a la nei a, Arsenal hian ziah belhtir tumin dawr mah se an inrem thei rih lo. Tarlan dan chuan pound maktaduai 20 velin club dangin lei an tum a, Arsenal-in an remti lo. Kalphung pangngaiah chuan Nasri-an Arsenal-a contract a la neih kum khat chhunga a hlawh lak tur chhutin, thla khatah pound mtd 1 hlawh ta se, thla 12-ah chuan pound mtd 12 a hlawh dawn tihna a ni a, pound mtd 12 vela lei chhuah theih tura ngaih a ni.
Player an inleisak dawn a nih chuan contract mila inlei chhuah hi FIFA leh UEFA duh dan a nih laiin, club-in hralh chhuah an tum loh player-te club dangin lei luihsak an tum tlat avangin a buaithlak ta thin. Mahse, player hlutnaah hian contract an neih dan erawh chuan kawngro thui tak a la su reng. Player tha; kum naupang leh contract la ngah tak lei chhuah nan chuan sum hlawm lian sen a ngai lo thei lo va, contract nei tlem tawh lei nan sum tam tak sen ngai lo tura ngaih a nih laiin, club-in an duh luat avangin to takin an lei ta thin a ni.
2000 chhovah Real Madrid-in an duhzawng player lawr kualin, hnar theih miah loh tura tam sumin an dawr a, player hnenah hlawh tam tak tiamin club dang tan pawh lawmna tham sum an hlui a, club dang tan dan tan ngaihna a awm lo. Player inleina hi club leh club indawrna a ni a, an inrem hnuah player leh a club zawm tur club-in hlawh leh mimal thilah inremna an siam ve leh a, man to taka an lei player chuan a hlawh tlem thei lo va, an inleina sum zatin player hlawh tur zat a keng tel fo.
Tunlaiah phei chuan contract an ziah rualin club-in club dang laka ven nan lei chhuah theihna zat tur an ziah teltir thin. Club-in an hnena contract la nei player chelh luih tlat theihna a nei a, chutih laiin player-in contract a neih sa a hman zawh chiahin a zalen a, a duhna ber club zawm theiin, club dang tan lak luhna sum sen a ngai lo. Hei hi Bosman rule (free transfer) tiin an sawi. Club-in an hnena contract nei lai reng pawh an duh chuan hmun dang pan turin an chhuah zalen thei bawk. Loan awm lehin, club-in club dang player lei si lovin an hawh a, loan hun a tawpah contract a neihna club-ah a kir leh thin. Loan-ah hian inlak chhuahna sum a ngai hran lo va, club leh club an inrem hnuin player leh loan-a a chhuahna tur club-ten hlawhah inremna an siam leh a, loan-a player latute hian inleina sum (transfers fee) seng lo mah se, an kawl chhungin player hnenah hlawh an pek a tul.
National Basketball Association (NBA)-ah chuan bazar tia kan sawi hi ‘trade’ an ti a, season chawlh lai hian NBA-a la tel pha lo, inhlankai tum khawvel hmun hrang hrang atanga fuankhawm player-te che tla atangin ranchise (club)-ten an duhzawng lain contract an ziahpui thin. Hei bakah hian player langsar sa pawh team dangah an insawn bawk thin a, mahse, European Football bazar angin club danga contract nei lai inchhuhsak a awm ve hran lo; player-in contract a neih sa a hman zawhin club dangah a insawn chauh thin.
Formula One-ah pawh driver-ten contract an ziah tawh an hmang zo ngei ngei thin a, football angin kum rei tak tak erawh contract an ziak ve ngai mang lo thung. Rokhawlhna lian tak a awm a nih erawh chuan driver leh team inbe rawnin an lo inrem tawhna an tidanglam thin. 2007 kum tawp khan Fernando Alonso chuan kum khat dang McLaren-ah contract la nei mah se, lungawi lohna nasa tak a neih avangin team nen inrem siamin a contract an tihtawp.
2009 kum tawp khan Ferrari chuan an hnena kum khat daih contract la nei Kimi Raikkonen an chhawr duh tawh lo va, a contract an titawpsak. Raikkonen hian contract a neih saah 2010 chhungin euro maktaduai 16 vel hlawh tur a ni a, Ferrari-in chhawr zui lo mah se a hlawh tur hi an pe vek tho va, Raikkonen hi Rally-ah insawnin hlawh a la bawk a, a thawh loh hlawh Ferrari atanga a lak nen hemi kum hian a hlawk hle a ni.
Cricket league hlawhtling Indian Premier League (ILP) din a nih khan European Football kalphung leh NBA bakah professional league kal dan en lawrin, player an lilam (auction) ve thung. Lilam hun an siam a, player tam tak an chhawp chhuak a, club-in an duh player hnena hlawh pek an inhuam dan sawiin hlawh pe hnem thei berin an la lut. Chutih laiin India team-a awmte erawh an khelhna tur siam fel sa niin, team tinah Indian player leh ram dang player awm theih dan bithliah a ni bawk